NAUCZYCIEL-DORADCA-ZAWODOWY-WYCHOWAWCA: Odpowiedzialna rola w budowaniu kompetencji społecznych uczniów „przy okazji”
Podsumowanie – seminarium zdalne 3 grudnia 2020 r.
Kompetencje społeczne nie są kompetencjami, których możemy się nauczyć z podręcznika. Oczywiście, jest wiele publikacji na ten temat, ale w tym przypadku szczególnie ważna jest po prostu praktyka. Kompetencje społeczne (miękkie) są cenione na rynku pracy. Dlatego tak istotne jest, aby młodzi ludzie wchodząc na rynek pracy je posiadali.
Przy okazji
Zarówno nauczyciele jak i szkolni doradcy zawodowi są świadomi tych potrzeb edukacyjnych. Jednak wiedzą również, jak mało czasu w programach nauczania jest poświęconych kompetencjom miękkim (społecznym). Dlatego właśnie podczas organizowanych seminariów zachęcamy, aby rozwijać te kompetencje uczniów niejako „przy okazji”. Co to znaczy? Jak już wspominałam, kompetencje społeczne nie są umiejętnościami, których można się nauczyć z podręczników: zdobywamy je w praktyce: w relacji lub pracy własnej, czasem uczymy się ich na dedykowanych zajęciach (trening, coaching itp.).
W praktyce szkolnej należałoby je włączać w naturalny proces uczenia poprzez dedykowane działania takie jak:
- praca projektowa i grupowa – podczas której uczniowie mają możliwość rozwijania takiej kompetencji jak praca zespołowa, planowanie, organizacja sobą w czasie czy komunikacja,
- debata oksfordzka – rozwijająca kompetencje komunikacyjne i krytycznego myślenia,
- prezentacje – dzięki którym można doskonalić kompetencję wystąpień publicznych i radzenia sobie ze stresem,
- pomoc w przygotowywaniu do egzaminów – wspierające planowanie, zarządzanie sobą w czasie i określanie priorytetów.
Jak widzimy, możliwości jest więcej niż mogłoby się na początku wydawać. Bardzo wiele zależy od motywacji i postawy nauczycieli oraz wychowawców, którzy świadomie wprowadzą te metody do nauczania przedmiotowego oraz w czasie lekcji wychowawczych.
Odpowiedzialna rola doradcy zawodowego, nauczyciela, wychowawcy
Z moich obserwacji i dyskusji podczas seminarium wynika, że wielu doradców zawodowych ma wiedzę i przede wszystkim motywację, żeby takie warsztaty prowadzić w szkołach – wykorzystują gry (np. Pustynia Sonora[1], Dracula[2] i inne.), które rozwijają kompetencje społeczne uczniów: pracę zespołową, komunikację czy kreatywność. Takie zajęcia są niezwykle rozwijając dla uczniów, stanowią ważny element ich rozwoju i przygotowują do wejścia na rynek pracy.
Grywalizacja, czyli wykorzystanie elementów i strategii gier w sytuacjach zawodowych, to mocny trend HR ostatnich lat. Coraz częściej organizacje wykorzystują gry w praktyce wspierania zaangażowania pracowników, rozwoju kompetencji czy wyłaniania talentów.
Za podręcznikiem Fundacji Orange:
„Grywalizacja jest to dziedzina, która wykorzystuje mechanikę gier do zachęcenia ludzi, aby robili rzeczy, na które zazwyczaj nie mają ochoty lub nie wiedzą, że mogą zrobić je inaczej. Grywalizacja zmienia aktywności, które nie są specjalnie atrakcyjne, w takie, które trwale przyciągają naszą uwagę, i tworzy zabawę z czegoś, co zazwyczaj z zabawą ma niewiele wspólnego. Dodatkowo wykorzystuje elementy gier w kontekstach, które nie są związane z grami, po to, by zmotywować ludzi do wykonywania określonych czynności.[3]”
Podsumowując gra powinna być oparta o następujące elementy: cel, emocje (mające skłonić do działania i wzmocnić motywację), mechanikę gier (nagradzanie, informacja zwrotna, rywalizacja).
Kompetencje na trudne czasy
Zarządy, kadra menedżerska oraz działy HR stanęły przed wyzwaniami innymi niż do tej pory. O świecie VUCA mówiliśmy od dawna, ale ostatni rok pokazał w praktyce, jak sobie w takiej rzeczywistości radzimy – czy nasze organizację były przygotowane na kryzys i zmianę, jak zadbaliśmy o pracowników, dbając o employer branding wewnętrzny. Wyzwaniem okazała się praca zdalna, nowa organizacja pracy na produkcji z zachowaniem zasad bezpieczeństwa, zdalne rekrutacje lub sytuacje trudne związane ze koniecznymi zwolnieniami.
Te wszystkie wyżej wymienione problemy (czy wyzwania) bardzo klarownie dały odczuć, jak ważne są kompetencje miękkie oraz jak istotne są takie kompetencje w funkcjonowaniu organizacji.
Dlatego też pracując z uczniami należy mieć to na uwadze i wzmacniać w nich szczególnie takie kompetencje jak radzenie sobie ze stresem i zmianą, budowanie odporności psychicznej, krytyczne myślenie i asertywność.
Podczas seminarium szczególnie zwróciliśmy uwagę na asertywność, inteligencję emocjonalną, radzenie sobie ze stresem (na który szczególnie teraz bardzo mocno są narażeni młodzi ludzie) i odporność psychiczną.
Asertywność rozumianą jako umiejętność pokazania swojego zdania z szacunkiem do innych osób, przyjęcie tego, że ktoś może mieć inne zdanie, wyrażanie własnych emocji, aby nie dotknąć drugiej osoby.
Z kolei stres w psychologii, definiujemy jako zakłócenie równowagi między zasobami (lub możliwościami) człowieka a stawianymi mu wymaganiami (w postaci sytuacji, innej osoby, wydarzenia itp.). Sytuacja jest dla nas stresująca zwykle wtedy, kiedy nam na czymś zależy. Nastawienie psychiczne to przekonania kształtujące naszą rzeczywistość, determinują nasze
zachowania, sposób myślenia czy odczuwania. To filtr, przez który oceniamy otaczająca nas rzeczywistość – wszystko co nas spotyka. Nastawienie do stresu kształtuje nasze zachowanie i zwykle nie zwracamy na to uwagi, ponieważ zbyt utożsamiamy się z przekonaniami, które leżą u jego podstaw. Zwykle jest przez nas oceniana negatywnie jako stan, który należy eliminować. Jednak nowe podejście do stresu zakłada, że reakcja stresowa to nasz sprzymierzeniec a nie wróg – ma nam pomóc w trudnej sytuacji a nie zaszkodzić. Ze stresem łączymy pojęcie odporności psychicznej, która została określona jako cecha, która wpływa na to w jaki sposób
ludzie reagują na wyzwania, stres i presję, niezależnie od okoliczności. Osobą, która opracowała najbardziej aktualny model odporności jest profesor Peter Clough, który stwierdził, że na siłę i odporność składają się 4 czynniki (4C): zaangażowanie, poczucie wpływu, pewność siebie oraz wyzwania (ciągłe doskonalenie). Odporność psychiczna mówi nam, w jakie sposób radzimy sobie w trudnych sytuacjach.
Osoby odporne psychiczne łatwiej funkcjonują, są bardziej pewne siebie, lepiej znoszą porażki. Zwykle odporność łączymy z inteligencją emocjonalną, która z kolei pozwala nam lepiej rozumieć innych, okazywać wsparcie, rozumieć emocje. Odporność psychiczna nie jest cechą stałą – możemy ją ćwiczyć i rozwijać.
Jest to ważna wiedza, którą można z powodzeniem przekazywać uczniom „przy okazji” lekcji wychowawczych, egzaminów, sprawdzianów czy innych aktywności szkolnych.
Podsumowanie
Bardzo ważnym wnioskiem, którym zakończyliśmy ostatnie spotkanie w ramach seminarium było stwierdzenie, że tak naprawdę najwięcej zależy od postawy dorosłych: nauczyciela przedmiotu, wychowawcy, doradcy zawodowego, szkolnego psychologa.
Młodzi ludzie są bardzo bacznymi obserwatorami postaw dorosłych. Dlatego też bardzo istotne jest, aby postawy nauczyciela były spójne, z tym czego uczą i na ile swoim postępowanie pokazuję znaczenie kompetencji społecznych.
Autor artykułu: Magadelna Siwińska-Olszówka
[1] https://www.zsmeie.torun.pl/glowna/wazne/w1415/w61.php
[2] http://zasobyip2.ore.edu.pl/uploads/publications/db8527def9790b36e6243156cf0e464f
[3] https://fundacja.orange.pl/files/user_files/user_upload/publikacje/grywalizacja_poradnik.pdf
