Rynek pracy w chwili obecnej wymaga od pracowników wysokich kwalifikacji, ale też rozwiniętych kompetencji miękkich. Rolą szkoły jest przygotować młodych ludzi do wymagań rynku pracy i organizacji. Jednym z elementów tego przygotowania jest nauka i rozwój w obszarze kompetencji społecznych.

Dlaczego kompetencje społeczne?

Nauczycieli szkół branżowych obejmują Rozporządzenia MEN oraz Zalecenia Unii Europejskiej – w zakresie rozwoju kompetencji kluczowych. Wyróżniamy osiem kompetencji kluczowych, opisanych w Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE), takich jak:

1. kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
2. kompetencje w zakresie wielojęzyczności,
3. kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
4. kompetencje cyfrowe,
5. kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
6. kompetencje obywatelskie,
7. kompetencje w zakresie przedsiębiorczości,
8. kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Kompetencje kluczowe stanowią połączenie wiedzy, umiejętności o postaw uważanych za niezbędne do efektywnej pracy zawodowej. Każda z kompetencji, oprócz zagadnień związanych z twardą wiedzą lub umiejętnościami, zawiera element związany z kompetencjami miękkimi.  Najczęściej powtarzają się takie kompetencje jak: komunikacja, krytyczne myślenie, twórcze rozwiązywanie problemów, automotywacja czy innowacyjność. Wymieniana jest też empatia jako ważna kompetencja ceniona w organizacjach.

Ważną grupą kompetencji miękkich, wymienianych w opisie kompetencji kluczowych są: zarządzanie sobą w czasie, komunikacja i współpraca w zespole. Są to kompetencje niezbędne we współczesnych organizacjach a ich naukę warto zacząć już w szkole podstawowej (a nawet w przedszkolu) a potem rozwijać w szkołach branżowych, technikach czy liceach.

Podczas zdalnego seminarium, uczestnicy podczas pracy warsztatowej pracowali nad wyłonieniem sposobów pracy nad rozwojem powyższych kompetencji.

Zarządzanie sobą w czasie zostało zdefiniowane jako zbiór umiejętności i działań takich jak: efektywne planowanie swojej pracy, określanie priorytetów i list zadań, wyrobienie odpowiednich nawyków, działanie według planu oraz znalezienie czasu na odpoczynek i regenerację.
Podkreślano praktyczne wykorzystanie i rozwój tej kompetencji poprzez takie działania jak:

• uświadamianie młodzieży przy okazji lekcji przedmiotowych lub wychowawczych,
• uczenie i pokazywanie praktycznych metod i narzędzi zarządzania sobą w czasie (narzędzia online, matryca Eisenhowera, model zarządzania energią Tony’ego Szwartza, technika zjedz żabę czyli zacznij od najtrudnieszego),
• włączenie elementów zarządzania sobą w czasie w zajęcia doradcy zawodowego,
• włączenie elementów zarządzania sobą w czasie w zajęcia laboratoryjne (planowanie doświadczeń),
• wykorzystanie aplikacji tematycznych (np. język angielski) w celu ćwiczenia systematyczności,
• praca na planerach, terminarzach czy kole czasu,
• analiza case study,
• praca projektowa (rozwija też kompetencję pracy w grupie),
• prowadzanie warsztatów tematycznych.

Kompetencja praca zespołowa została zdefiniowana jako umiejętność słuchania innych, prawidłowego wyrażania poglądów i opinii, podział zadań i dążenie do osiągniecia wspólnego celu. Kompetencja specyficzna, ponieważ wymagająca przede wszystkim praktyki. Ważnym aspektem, na który zwrócili uwagę uczestnicy była rola nauczyciela w wydobyciu potencjału z każdego ucznia (członka zespołu) i danie mu szansy sprawdzenia się w różnych rolach w grupie – członka zespołu, ale też lidera. Zauważono też, że praca zdalna, realizacja wspólnych projektów z wykorzystaniem mediów społecznościowych wzmacnia tę kompetencję. Za ważne uznano również: zajęcia sportowe, grupy projektowe oraz wsparcie rodziców. Kompetencję tę rozwijamy również poprzez:

• zajęcia pozalekcyjne,
• zajęcia sportowe,
• praca grupowa – zespołowa i zadaniowa na lekcji,
• metody aktywizujące,
• burza mózgów,
• odpowiedzialność wspólna za wynik pracy (ocena),
• wspólne poszukiwanie rozwiązań,
• praca projektowa (zajęcia doradztwa zawodowego),
• turnieje ogólnopolskie międzyszkolne (wspólne projekty),
• nauka feedbacku,
• mediacje i negocjacje jako metody rozwiązywania konfliktów.

Jako ostatnia została omówiona komunikacja, zdefiniowana jako sztuka prowadzenia dialogu i wymiany informacji. W ramach tej kompetencji wymieniono umiejętność posługiwania się jasnym i rzeczowym językiem, dopasowanym do rozmówcy, połączono ją z empatią oraz asertywnością. Zaproponowano następujące obszary, w których możemy wzmacniać komunikację:

• praktyki uczniowskie i praca z odpowiednio dobranym mentorem (mechanikiem),
• wystąpienia publiczne (prezentowanie pracy na forum klasy),
• drama (odgrywanie ról),
• praca z pedagogiem czy psychologiem szkolnym (indywidualnie lub grupowo).

Kompetencje społeczne – to nie jest trudne!

Nauczyciele i doradcy zawodowi biorący udział w seminarium jako bardzo istotne uznali kształcenie kompetencji społecznych od jak najmłodszych lat – nawet od przedszkola. Jako przykład podano Lokalne Centrum Doradztwa Zawodowego z Białegostoku, w którym doradcy zawodowi systemowo (od przedszkoli po szkoły dla dorosłych) wspierają w kształtowaniu i rozwijaniu kompetencji społecznych i kluczowych w formie m.in zajęć warsztatowych na terenie Centrum lub szkoły (http://ckubialystok.pl/pracownie-lokalne-centrum-doradztwa-zawodowego-programy-i-dzialania-innowacyjne/).

Uczestnicy podsumowując seminarium określili je jako poszerzające świadomość oraz porządkujące i rozwijające wiedzę. Bardzo ważnym wnioskiem był taki, że rozwijanie kompetencji społecznych nie jest takie trudne (jakby się wydawało) i faktycznie można je z powodzeniem rozwijać podczas zróżnicowanych aktywności szkolnych.

Magdalena Siwińska – Olszówka

Ekspert, HR Masters

Artykuł opracowany w odpowiedzi na zlecenie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej S.A.